Deel 2 : insulineresistentie

Diagnose

Aan de symptomen kun je al goed afleiden of een paard waarschijnlijk aan insulineresistentie lijdt. Maar als je het echt zeker wilt weten kun je een dierenarts het insulinegehalte van het bloed laten meten.
Het is echter mogelijk dat je dierenarts hier niet enthousiast op reageert; dit soort metingen worden (nog) niet veel verricht en niet ieder laboratorium heeft de insulinebepaling in het pakket. Het laboratorium VetMedLab kan dit soort metingen verrichten; het gemakkelijkste is het als je eigen dierenarts daar zelf contact mee opneemt, maar eventueel kun je ook een andere dierenarts raadplegen. Belangrijk is het dat bloed tot serum wordt gecentrifugeerd en direct wordt ingevroren. VetMedLab stuurt diepvriescontainers naar je dierenarts zodat het bloed in bevroren toestand kan worden verzonden.
Ondergewicht ontstaat in een minderheid van de gevallen, met name in de situatie waarbij de insulineresistentie een kritisch niveau heeft bereikt. De cellen zijn dan nog maar nauwelijks in staat om glucose op te nemen. Opvallend daarbij is dat het vet op de vreemde plaatsen (manenkam) vaak wel behouden blijft.

Lusteloosheid
Paarden die lijden aan insulineresistentie hebben minder energie. Eigenaren melden vaak dat het nauwelijks mogelijk is om deze paarden "aan het werk" te krijgen. Door het voortdurend hoge insulineniveau kan er niet snel genoeg glucose worden vrijgemaakt wanneer de spieren daar om vragen.

Huidproblemen
Huidproblemen worden ook vaak gerapporteerd bij paarden die aan insulineresistentie lijden. Verwondingen genezen langzamer, en (schimmel)infecties treden vaker op.

Hoe kan insulineresistentie ontstaan?

Glycemische index

Haver 100
Bieten 72
Mais 104
Luzerne 52
Timothy hooi 32
Bermuda hooi 20
De informatie van deze pagina is afkomstig van het boek "Paard Natuurlijk". In dit boek staat nog meer informatie over de verzorging van paarden op een meer paardgerichte manier.

De glycemische index is een getal dat uitdrukt hoe snel bepaalde koolhydraten na consumptie in de bloedstroom terecht komen, en dus hoeveel insuline er nodig is om de koolhydraten te verwerken.

Als we "haver" op 100 stellen, dan zijn de waarden van de volgende producten zoals hiernaast afgebeeld.
De sterke toename van het aantal gevallen van insulineresistentie laat zich gemakkelijk verklaren. Hieronder worden enkele oorzaken genoemd.

Voeding
Paarden zijn in miljoenen jaren evolutie perfect aangepast geraakt aan hun natuurlijke voeding. Wij mensen voeren de paarden echter wat anders dan wat ze van nature horen te eten, en verstrekken dat ook nog eens op een andere wijze. Deze verschillen werken het ontstaan van insulineresistentie in de hand:

Snelle koolhydraten
Van nature eten paarden praktisch alleen maar stengelig, vrij dor gras dat voornamelijk uit langere koolhydraatketens bestaat, zoals cellulose en zetmeel. Gedomesticeerde paarden krijgen echter een heel ander menu: Wij mensen voeren paarden echter krachtvoer en speciaal gekweekt gras, dat vaak concentraties korte koolhydraatketens bevat. Nu moeten alle koolhydraten door het spijsverteringssysteem worden omgezet in glucose, maar de tijd die hiervoor nodig is varieert per koolhydraat. Korte koolhydraatketens worden veel sneller omgezet dan de langere koolhydraatketens die paarden van nature eten. In plaats van een gestage stroom aan koolhydraten die langzaam door het spijsverteringssysteem worden losgelaten krijgt het paard dan te maken met een plotselinge stoot koolhydraten die vrij abrupt weer ophoudt. Nu is insuline een hormoon, en hormonen zijn prima geschikt om langzaam verlopende processen te besturen. Met vrij snel wisselende processen hebben ze echter aanmerkelijk meer moeite. Wanneer de koolhydraten vrij snel uit het spijsverteringssysteem worden losgelaten moet er in korte tijd veel insuline worden aangemaakt. Wanneer de toevoer van koolhydraten plotseling ophoudt (omdat de snel verteerbare suiker op is) dan zit de insuline nog in het bloed, en de cellen blijven braaf doorgaan met glucose opnemen terwijl het glucosepeil al laag genoeg is. Het glucosepeil varieert dan veel sneller tussen hoog en laag, en de uiterste waarden zijn veel extremer dan de natuur had voorzien. (Zie ook ons artikel over Natuurlijke Voeding). De belangrijkste verschillen tussen een natuurlijke voeding en de algemeen gebruikelijke voeding zijn:
Op deze foto zie je Harisha en haar veulen Camee. Gedurende de drachtigheid en zoogperiode heeft Harisha uitsluitend gras en hooi gehad, en natuurlijk een mineralenblok, maar verder geen biks, muesli, of wat voor toevoegingen dan ook. Het resultaat mag er wezen, toch?
Krachtvoer
Krachtvoer bevat veel graanproducten die rijk zijn aan koolhydraten maar nauwelijks vezels bevatten. De koolhydraten komen hierdoor heel snel vrij, maar houden ook weer vrij plotseling op. Ondanks alle inspanningen van de alvleesklier loopt de bloedsuikerwaarde eerst pijlsnel op, om een tijdje later weer pijlsnel te dalen...
Melasse
Melasse is een veelvuldig gebruikt bestanddeel in krachtvoer (zoals mueslies) omdat het stoffigheid tegengaat en paarden het lekker vinden. Hoe gretiger paarden het voedsel naar binnen schrokken, hoe liever de mensen het kopen. Melasse is echter een restproduct van de suikerindustrie en bestaat voornamelijk uit snel verteerbare suikers.
Gras
Het gras dat wij aan onze paarden voeren is speciaal geselecteerd op een hoge opbrengst. Het is bovendien geselecteerd op een hoge opbrengst zo vroeg mogelijk in het jaar, en dat betekent dat het gras (nacht)vorstbestendig moet zijn. Dit soort grassen zijn dan ook perfect in staat om een natuurlijk antivries te produceren: fructaan. Fructaan is echter een bijzonder snel verteerbaar koolhydraat, en wanneer er veel fructaan door het gras wordt geproduceerd (lage temperaturen, gecombineerd met veel zonneschijn, zoals vaak in het voorjaar voorkomt) dan krijgen de paarden veel meer snelle koolhydraten binnen dan waarin de natuur had voorzien. Dit probleem is zo veelvoorkomend dat we een aparte pagina hebben gescheven over fructaan. Op de fructaan-index wordt voortdurend aan de hand van de actuele weersomstandigheden de hoeveelheid fructaan in het gras berekend.
Porties
Paarden eten van nature praktisch voortdurend. Het spijsverteringssysteem levert dan ook een voortdurende stroom aan koolhydraten af. Wij mensen voeren de paarden echter portiegewijs. De wisselingen in het glucose-aanbod zijn nu veel groter dan van nature de bedoeling was, en dat probleem wordt ook nog eens verergerd als we de paarden snel verteerbare kost geven, zoals helaas algemeen gebruikelijk is.
Dag- en nachtritme
Het is een grote misvatting dat paarden een dag- en nachtritme hebben. Wie wel eens paarden heeft gezien die 24 uur per dag buiten leven kan gemakkelijk constateren dat het voor de paarden niets uitmaakt of het dag dan wel nacht is: ze staan overdag vaak te slapen maar kunnen even gemakkelijk 's nachts aan het eten of spelen zijn. Wij mensen dringen de paarden echter vaak een verschil tussen dag en nacht op: de tijdsspanne tussen de maaltijden is 's nachts dan groter dan overdag, of de paarden mogen overdag in de wei maar moeten 's nachts binnen staan, waarbij ze dan geen, of ander voedsel krijgen. Ook dit werkt grote schommelingen in het glucose-aanbod in de hand. Verder is dan vaak de beweging die het dier krijgt (en daarmee het glucose-verbruik) 's nachts anders dan overdag.
Magnesiumtekort
Uit recente onderzoeken is gebleken dat een tekort aan magnesium bij paarden in toenemende mate voorkomt. Hoewel magnesium een bestanddeel is in veel voedingssupplementen blijkt het niet te helpen om een magnesium-tekort te voorkomen of op te lossen. Hoe dit kan, en hoe je dit kunt oplossen, kun je lezen op onze pagina over Magnesium.

Een tekort aan magnesium maakt de cellen ongevoeliger voor insuline. Het verband tussen insulineresistentie en magnesium is zo duidelijk dat veel mensen met "ouderdomsdiabetes" magnesium krijgen voorgeschreven om de cellen weer wat gevoeliger te maken voor insuline. Ook bij paarden blijkt het toedienen van magnesium insulineresistentie vaak te doen verminderen. Om deze reden wordt een magnesiumkuur steeds vaker toegepast bij de behandeling van hoefbevangen paarden.

Via onze website kunt u magnesium-chelaat bestellen. Lees hier meer over Magnesium-chelaat.

Overgewicht
Laten we er maar niet omheen draaien: De meeste gedomesticeerde paarden en ponies zijn te zwaar. We zijn zo gewend aan het beeld van paarden waarbij de ribben niet meer zichtbaar zijn dat we dat normaal zijn gaan vinden.

Overgewicht en insulineresistentie gaan hand-in-hand. Om deze reden staat bij de behandeling van menselijke diabetici het terugbrengen van overgewicht dan ook bovenaan het prioriteitenlijstje. Hoe minder "massa", hoe minder insuline er nodig is.

Te weinig beweging
Beweging is gezond en zorgt voor een hoger glucoseverbruik. Paarden leggen in de vrije natuur dagelijks 30 tot 50 kilometer af, maar in gevangenschap komen ze daar praktisch nooit aan. Hoe minder beweging, hoe groter de kans op storingen in de koolhydraatstofwisseling.

Ouderdom
Net als bij mensen wordt bij paarden de kans op insulineresistentie hoger naarmate de jaren slijten. Paarden worden in Nederland gemiddeld niet bepaald oud, maar de paarden die niet gedoemd zijn een kort leven te slijten als slachtvee of winstpuntenmachine worden daarentegen ouder dan vroeger. Bovendien krijgen deze oudere paarden meer verzorging, waardoor een kwaal als insulineresistentie eerder wordt opgemerkt.

Behandeling

De behandeling van insulineresistentie is bij paarden in grote mate hetzelfde als de behandeling van deze aandoening bij mensen. Net als bij mensen zullen de klachten nooit geheel verdwijnen, wel kan verergering worden vertraagd en de symptomen worden verminderd. Onderstaande punten zullen, zeker wanneer ze gecombineerd worden toegepast, de klachten laten afnemen:

Voeding
Vermijd schommelingen in het glucosepeil. Denk daarbij aan de volgende punten:
Net als bij mensen is "suiker" (lees: "snelverteerbare koolhydraten" taboe. Hieronder vallen alle vormen van krachtvoer, graanproducten en melasse, fruit, appels en wortelen. In tegenstelling tot wat de voedingsfabrikanten je willen doen geloven: Een paard heeft aan hooi, gecombineerd met een mineralenblok genoeg! Zie ook ons artikel over Natuurlijke Voeding.
Zorg voor een voortdurende, rustige stroom van koolhydraten. Probeer te voorkomen dat het paard "per portie" eet. Zeker wanneer een paard geen krachtvoer krijgt kan hij vaak onbeperkt hooi krijgen, zodat hij voortdurend kleine beetjes kan eten. Kan hij geen onbeperkt ruwvoer krijgen omdat hij anders te dik wordt, probeer hem dan zo vaak mogelijk kleinere porties te voeren.
Let bij weidegang op de weersomstandigheden in verband met het fructaan. Fructaan is een gemakkelijk verteerbaar koolhydraat dat voor paarden met insulineresistentie absoluut taboe is. Meer hierover kun je lezen op onze pagina over fructaan. Om je te helpen bepalen wanneer het veilig "graasweer" is hebben we de fructaan-index gemaakt die voortdurend aan de hand van de actuele weersomstandigheden de hoeveelheid fructaan in het gras voorspelt. In het venster hiernaast staat hij afgebeeld.
Wanneer het paard, bij een dieet dat uitsluitend bestaat uit ruwvoer, gecombineerd met een mineralenblok, gewicht blijft verliezen kun je het dieet aanvullen met vetten, zoals olie. Dat doe je alleen als het paard teveel gewicht blijft verliezen, en dus niet uit voorzorg!
Magnesium
Omdat insulineresistentie het gevolg kan zijn van een tekort aan magnesium verdient het aanbeveling het paard een magnesiumkuur te geven. Omdat je hiervoor toch moet stoppen met krachtvoer en andere supplementen is dit een prima moment om het eventuele magnesiumgebrek op te lossen. Magnesium verhoogt de gevoeligheid voor insuline dus is het sowieso een goed idee om te zorgen dat het paard over voldoende magnesium kan beschikken en niet te veel calcium binnenkrijgt. Meer hierover kun je vinden in ons artikel over Magnesium.
Via onze website kunt u magnesium-chelaat bestellen. Lees hier meer over Magnesium-chelaat.
Overgewicht
Terugbrengen van een eventueel overgewicht is uiterst belangrijk. Hoe lager het gewicht, hoe beter de cellen reageren op insuline. Probleem is echter dat paarden met insulineresistentie vaak moeilijk te porren zijn tot lichamelijke activiteit. Daarnaast blijken ze maar moeizaam af te vallen, ook bij een zeer streng dieet. Door de behandeling van insulineresistentie als een totaalpakket te zien, waarbij zowel de voeding, beweging en eventuele magnesiumtekorten worden aangepakt, moet het mogelijk zijn het overgewicht te beteugelen. Zeker in deze situatie geldt: beter te mager dan te dik!
Beweging
Beweging zorgt voor verbruik van glucose. Hoe meer glucose er wordt verbruikt, hoe minder glucose er moet worden omgezet in vet, en hoe minder insuline er dus benodigd is. Met "bewegen" bedoelen we dan niet "een uurtje rijden in de bak", maar liever de mogelijkheid om voortdurend te bewegen. Dus 24 uur per dag naar buiten, zowel 's zomers als 's winters. Om de beweging te verhogen kun je zorgen dat de voorzieningen (voedsel, water, schuilmogelijkheid) ver uit elkaar liggen, dat het paard weidegenoten heeft waarmee het sociale interactie kan hebben, etc. Zie ook ons artikel over Huisvesting.
Hoeven
Omdat paarden met insulineresistentie een grotere kans hebben op hoefbevangenheid verdient het aanbeveling om speciale aandacht aan de hoeven te besteden:
Veel en regelmatig beweging, liefst over harde ondergrond, zorgt voor een goede doorbloeding in de hoef zodat de kans op hoefbevangenheid kleiner wordt. Alleen al om deze reden is het sterk aan te bevelen het paard 24 uur per dag de mogelijkheid te bieden om te bewegen.
Een Natuurlijke Bekapping verdient de aanbeveling omdat hiermee de kans op hoefbevangenheid kleiner wordt, en als het toch gebeurt, de kans op een hoefbeenrotatie het kleinst is.
Regelmatig bijraspen van de hoefwand zodat deze niet boven de zool uitsteekt zorgt dat de druk op de hoefwand zo klein mogelijk blijft.